dinsdag 24 april 2018

203. Henk Spaan op een ansichtkaart

In 1973 verscheen bij de Leidse uitgeverij Tango de dichtbundel 'n Lach en 'n traan van Henk Spaan. Het bevatte gedichten over het dichten, over drinken, eenzaamheid en voetbal - onder andere een gedicht over Coen Moulijn en Wim van Hanegem en een over Johan Cruijff en Piet Keizer. Het boekje (zestien pagina's geniet in een omslag) heeft een door Fred Ros ontworpen omslag met een bierglas op een bierviltje, met sigaretten en lucifers ernaast.


Henk Spaan, 'n Lach en 'n traan (1973)
De naam van het biermerk is vervangen door die van de auteur Henk Spaan, zowel op het glas als op het viltje. Niet zo gek, want het Amsterdamsch Litterair Café De Engelbewaarder had al vijf gedichten van hem op luciferdoosjes verstrekt.

De bundel werd door De Volkskrant gerekend tot de top drie van de 'Dunste Dichtbundeltjes met de Kleinste Gedichtjes' (19 november 1973). 


Henk Spaan, 'n Lach en 'n traan (1973)
Een van de titelloze gedichten begon met de regel:

Treurig liep hij
door het woud

en werd daarom het 'houtvers' genoemd. Het werd door de krant aangeprezen als 'klein maar fijn'.

Dit gedichtje werd enkele jaren later nog eens apart op een ansichtkaart gedrukt. Dat gebeurde in het Drukhuis in Amsterdam, aan de Herengracht 229, waar het in 1973 was opgericht. In het drukhuis werden drukcursussen gegeven en drie drukkers drukten er ook voor anderen boekjes op een handpers. Een van die drukkers was René Treumann die eerder al een eigen drukkerij was begonnen en daarna ook voortzette onder de naam Typique. In 1977 en 1978 drukte hij een reeks briefkaarten, elk in een oplage van 200 exemplaren. Een van die kaarten bevatte het gedicht van Henk Spaan.




Voor- en achterzijde van Henk Spaan, 'Treurig liep hij',
gedrukt door René Treumann
Het exemplaar in de KB is in pen gesigneerd door de auteur. Ansichtkaarten worden in de regel niet opgenomen in de KB, maar kaarten met literaire teksten vormen een uitzondering. 

vrijdag 20 april 2018

202. Herinnering aan Rotterdam

Veel gedrukte efemere publicaties bewaren we nu niet in de KB: reclamefolders, briefpapier, wijnetiketten, wasvoorschriften in kledingstukken, handleidingen, schoolagenda's, en nog een heleboel andere zaken. Maar op alle categorieën zijn natuurlijk uitzonderingen te maken en die nemen we ook serieus.


Souvenir de Rotterdam: doosje (boven) en boekje (onder)
Onlangs namen we een klein souvenir uit het negentiende-eeuwse Rotterdam op: Souvenir de Rotterdam.
Advertentie, Arnhemsche Courant, 7 februari 1871
De titel 'Souvenir de Rotterdam' is in de negentiende eeuw gebruikt voor korte muziekstukjes, maar ook voor 'boterjanhagel verpakt in fantaizie-doozen' en er kwam ook een 'pittige' sigaar met die naam. Er kwamen nu eenmaal steeds passagiers aan in Rotterdam en er vertrokken er ook duizenden, die herinnerd wilden worden aan hun (ook korte) verblijf in de stad. Boekjes met platen van de monumenten en belangrijkste gebouwen werden uitgevoerd als litho's en later als foto's. Uitgever Bolle uit Rotterdam adverteerde in 1871 met 'Twaalf gezigten der Stad' met de titel Souvenir de Rotterdam. Ook  andere uitgevers, zelfs in Amsterdam, produceerden zulke boekjes.

Het doosje van ons Souvenir de Rotterdam vermeldt helaas geen uitgever. Het meet nog geen vijf bij vijf centimeter, het boekje daarin is rond, met een diameter van 45 mm. De 16 stadsgezichten hebben een diameter van 41 mm en zijn in rood omcirkeld.





Souvenir de Rotterdam
Het cirkelvormige boekje ziet er uit als een rijksdaalder, met op de ene zijde de titel en op de andere een portret van Koning Willem 3, die regeerde tussen 1849 en 1890. Aangezien het boekje niet gedateerd is, kunnen we daarmee vaststellen dat het een uitgave is uit de tweede helft van de negentiende eeuw. Het antiquariaat waarbij het boekje werd gekocht zocht al uit dat de advertenties aan de binnenzijde ons verder helpen: de ene is voor de 'Engelsche bazar' en de andere is voor de sigarenfirma A. Hillen, met vestigingen in Delft, Rotterdam en Zutphen. Die laatste werd geopend in 1867. Dus het boekje is van in of na 1867. De afbeeldingen tonen onder andere het station Hollands Spoor uit Rotterdam, dat in 1877 werd gesloopt. Tussen 1867 en 1877 dus.



Souvenir de Rotterdam
Iets anders is de techniek. Op het eerste gezicht lijken de afbeeldingen op kleine foto's, maar dat zijn het niet. Met een vergrootglas is te zien dat het om een lithotechniek gaat die fijne lijntjes mogelijk maakt. Die techniek is de steengravure. Steen, vanwege de lithostenen waarop getekend werd. Gravure, vanwege het met een naald krassen in een opgebrachte laag  met een arabische gomoplossing. De inkt bleef daarin zitten als de rest van de laag werd afgespoeld en zo werd een fraaie afdruk mogelijk.


Souvenir de Rotterdam
De afbeelding van het 'Palais du Yachtclub' bijvoorbeeld lijkt eerst op een foto, maar bij vergroting zien we dat het om een steengravure moet gaan.



Souvenir de Rotterdam
In te zien in de leeszaal bij Bijzondere Collecties [aanvraagnummer: KW GW A114339.]

woensdag 18 april 2018

201. Remco Campert vertaalt De honger en de dorst

Niet alles van Remco Campert is gepubliceerd. Zijn toneelvertalingen, bijvoorbeeld. In 1967 ging in Amsterdam van Eugene Ionesco De honger en de dorst in première. De uitvoering lag in handen van  de Nederlandse Comedie, die vijf jaar later zou stoppen dankzij Aktie Tomaat.

Ionesco's stuk werd in Frankrijk voor het eerst uitgevoerd, als Le soif et la faim, in 1966. Twee jaar eerder was het in het Duits opgevoerd in Düsseldorf. Het gaat over religie en conformisme en bevat een scene waarin twee hongerende gevangenen in ruil voor een korst brood eerst het gebed Onze Vader moeten opzeggen. Tijdens de eerste voorstellingen in Parijs werd het publiek opstandig, totdat een van de acteurs naar de rand van het toneel liep en de zaal in brieste: 'Merde'. Toen was het stil. De pers herinnerde zich van het toneelstuk alleen dit incident.



Scenario Eugene Ionesco, De honger en de dorst (1967)
Op 16 december 1967 was Amsterdam aan de beurt. De regie werd gevoerd door Henk Rigters, kostuums en decor waren ontworpen door Nicolaas Wijnberg en acteurs waren: Han Bentz van den Berg, Elisabeth Andersen, Elisabeth Hovink, Jan Hundling, Wim de Haas, André van den Heuvel, Cor van Rijn, Jules Croiset, Herman van Elteren, Rob Goedhart, Rein Edzard, Paul Beers, Wim de Haas en Maroesja Lacunes.

De recensies noemden Ionesco 'een van de moeilijkst te begrijpen schrijvers van deze tijd' (Algemeen handelsblad, 18 december 1967). Het zou zijn overtuiging zijn dat 'alleen een zo gedachteloos mogelijk opportunisme ons in staat kan stellen het verwarde spelletje dat "leven" heet vol te houden'. Het stuk werd als 'hinderlijk uitvoerig' gekenschetst. 

Ook leuk voor de vertaler.

Hoe literair de tekst ook gevonden werd, van de Nederlandse vertaling verscheen nooit een editie.

We beschikken gelukkig nog wel over het scenario, het script dat aan acteurs en andere medewerkers van het gezelschap werd uitgedeeld. Een van die exemplaren belandde in het archief van het gezelschap, dat later over ging naar het in 1972 opgerichte Publiekstheater. Het stempel van dat gezelschap siert enkele pagina's.


Scenario Eugene Ionesco, De honger en de dorst (1967)
Bijgevoegd zijn zes losse bladen, gescheurd uit een tweede exemplaar van het scenario. Dit bevat aantekeningen over de belichting, de positie van kasten, bed en divan en andere toneelprops ('kistje open met linnengoed erin'), met verschillende pennen geschreven: 'deurtje L. achter open en dicht' staat er in blauw, maar in groen is het laatste doorgestreept: 'Deur blijft open' staat er voor de duidelijkheid bij. 

Over de lichtprojecties staat er bijvoorbeeld: 'als Bentz eten op schept'. De laatste regieaanwijzing heeft de marginale noot: 'KLOKKEN!' Die moesten luiden.

Aantekeningen van de toneelmeester waarschijnlijk.


Scenario Eugene Ionesco, De honger en de dorst (1967)
Binnenkort - de aanwinst is nog niet beschreven - kan het scenario met de vertaling door Remco Campert worden bestudeerd in de KB.

vrijdag 6 april 2018

200 Gepubliceerd in Quaerendo: recensie

Twee jaar geleden verscheen The Daniel Press & The Garland of Rachel, geschreven door William S. Peterson en Sylvia Holton Peterson. Eerder publiceerden zij een census onder de titel The Kelmscott Chaucer. Ook dit nieuwe boekje probeert alle exemplaren van een editie te beschrijven, namelijk van The Garland of Rachel uitgegeven door de Engelse, negentiende-eeuwse private press van dominee Daniel.

The Daniel Press & The Garland of Rachel (1996)
De recensie is net verschenen in de online versie van Quaerendo, volume 48, issue 1 (2018) en te vinden op de site van uitgeverij Brill.

Het boek zelf is in te zien in de leeszaal bij Bijzondere Collecties in de KB.

Leeszaal LHO in de KB