137. Uit de bibliotheek van Ludwig Tieck?

Deze week kreeg ik uit Wenen de vraag of de KB boeken bezit uit de bibliotheek van de Duitse romantische auteur Ludwig Tieck (1773-1853). In Wenen probeert men sinds 2014 zijn collectie te reconstrueren en men kwam bij de KB uit omdat wij de catalogus van de veiling van zijn boeken uit 1854 in bezit hebben.

Ludwig Tieck als voorlezer

Het project is door de Weense universiteit internationaal opgezet onder de titel Ludwig Tieck’s Library. Anatomy of a Romantic Comparatist Book Collection en is een samenwerking met de TU Dresden en de nationale bibliotheek van Oostenrijk.

Het doel is: 'the virtual reconstruction of the famous, extensive library of German Romanticist Ludwig Tieck. All acquired information (detailed bibliographical information, present location, distinctive features, sale history, Tieck’s marginalia) will be processed and presented in a specifically designed Open Access database'.

Veilingcatalogus van de bibliotheek van Ludwig Tieck (1849)

Tieck was een gepassioneerd verzamelaar van boeken. Bij zijn verhuizing naar Dresden duurde het transport van zijn collectie zes dagen. Vervolgens verhuisde hij naar Berlijn (waar hij geboren was) en daar werden de 16.000 delen van zijn bibliotheek verkocht.

Daarbij werd een schandaal nog in de kiem gesmoord. Tieck, die al weduwnaar was, had de bibliotheek eerder in ruil voor een jaargeld verkocht aan zijn uitgever, Heinrich Brockhaus. Toen die bij geruchte vernam dat Tieck de collectie nu wéer verkocht had, aan antiquaar Adolf Asher, dreigde natuurlijk juridisch gedoe. Vrienden zorgden ervoor dat Tieck eerst de collectie kon terugkopen van de uitgever om die vervolgens netjes door te verkopen aan de veilinghouder. Duizenden Taler waren daarmee gemoeid.

De catalogus uit 1849 bevat een sectie VII met 'Langue et Litérature Hollandaise' (nummer 3370-3411) met oude drukken en negentiende-eeuwse tekstuitgaven van Bredero, Cats, Maerlant, Tengnagel, Van de Vennes en Vondel.

De vraag is of de KB boeken uit de collectie van Tieck heeft aangekocht. Dat lijkt een vrij simpele vraag, maar de verspreiding van de bibliotheek van Tieck is, zoals vaker, gecompliceerd. Eerst vond, vanaf 10 december 1849, bij A. Asher & Comp in Berlijn een veiling van 7930 lots plaats. Ook latere catalogi van Asher, zoals die uit 1854, bevatten soms nog boeken uit die collectie. Tieck overleed in de tussentijd, in 1853.

Catalogus van antiquariaat Asher (1854)

Een deel van Tiecks bibliotheek werd aanvankelijk aangekocht voor de kasteelbibliotheek van Klein-Oels, eigendom van de adelijke familie Yorck von Wartenburg. Die verzameling kwam in 1907 op de markt via de Berlijnse antiquaar Max Perl. Ook kunnen boeken via allerlei omzwervingen in de KB-collectie terecht gekomen zijn. De herkomst valt dan vaak niet meer te achterhalen. Ook zijn er bij de vroegst mogelijke aankopen allerlei omwegen te bewandelen geweest. De catalogus uit 1854 bijvoorbeeld werd de KB niet door Asher zelf aangeboden, maar door de Haagse antiquaar Martinus Nijhoff met wie de KB veel zaken deed. Aankopen zijn dan in de aanwinstenregisters niet genoteerd met als provenance 'Ludwig Tieck' of 'Asher' maar 'Nijhoff'. Asher werkte samen met antiquariaten in Londen, Parijs, Brussel, Milaan, New York en St Petersburg – een heel netwerk werd daarmee omspannen. Voor  de catalogus van 1849 werd samengewerkt met de Londense firma van Mr. D. Nutt.

Het KB-exemplaar van de veilingcatalogus van de collectie Tieck uit 1949 werd niet rechtstreeks aan de bibliotheek gestuurd. Dit exemplaar (aanvraagnummer KW Verz Cat 4562) bevat een handgeschreven opdracht op het groene omslag: 'Présenté par A Asher & Co à Son Excellence Monsieur le baron Schimmelpenninck vd Oye'.

Dit betrof Alexander Carel Jacob Schimmelpenninck van der Oye (1796-1877), destijds minister penipotaris te Berlijn.

Veilingcatalogus van de bibliotheek van Ludwig Tieck (1849)

Hij schreef voorin de catalogus een aantekening die hij ondertekende op 24 oktober 1849, dus anderhalve maand voordat de veiling zou plaatsvinden. Hij stuurde de catalogus door aan secretaris-generaal Mazel. Het stempel van de Königl. Nederlandsche Legatie te Berlyn' staat er onder. Jean Zacharie Mazel (1792-1884) was secretaris-generaal van het ministerie van Buitenlandse Zaken, maar hij was tevens directeur van het Mauritshuis. Daarnaast was hij een verzamelaar van kunst en zelf ook tekenaar, graveur en lithograaf. De KB viel echter onder het ministerie van Binnenlandse Zaken (onder leiding van J.R. Thorbecke) dat begin 1850 slechts 2000 gulden voor aanschaf van nieuwe boeken ter beschikking had geteld met de nadrukkelijke wens die te besteden aan 'nuttige werken' op de terreinen politiek, staathuishoudkunde en rechtswetenschap. De Tieck-collectie kon men daar bezwaarlijk toe rekenen.

Wanneer de veilingcatalogus in de KB-collectie terecht is gekomen, is niet bekend. Het KB-stempel dat er in staat werd gebruikt in de periode 1867-1880, maar dat zegt alleen maar dat die catalogus toen is verwerkt. Al met al is het volstrekt onzeker of de KB daadwerkelijk boeken uit Tiecks bibliotheek herbergt.