135. Een vroege Hella Haasse

Sommige vroege uitgaven van auteurs ontbreken in bibliotheekcollecties, ook die van de KB. Tot voor kort gold dat voor 'Credo', een programmaboekje voor een muziekuitvoering met een tekst door Hella Haasse (1918-2011).

Johannes den Hertog, Hella Haasse, Credo

De muziek werd gecomponeerd door Johannes den Hertog (1904-1982), een componist en dirigent. Het boekje (19x13 cm) heeft geen omslag en bestaat uit drie gevouwen velletjes die aaneen geniet zijn. De tekst van Haasse beslaat zeven pagina's. Een uitgever of jaartal wordt niet vermeld. Er is een korte inleiding (hoogstwaarschijnlijk geschreven door de componist) en een fragment van de muziek, maar die bevatten geen informatie over een mogelijke uitvoering. 

Johannes den Hertog, Hella Haasse, Credo

In 2012 verscheen een fotografische herdruk als bijlage bij een boekje van de De Althaea Pers. De uitgaven van die pers zijn echter nooit te koop en de KB-collectie daarvan is verre van compleet. De KB heeft er een stuk of veertig, maar er zijn er bijna 250! Die van Haasse is daar niet bij. Er zijn nu eenmaal private presses die graag onder de radar blijven. 

Johannes den Hertog, Hella Haasse, Credo

De uitgever, Jos Swiers, was zo aardig om mij een PDF van het Haasse-boekje te sturen. In zijn toelichting schrijft Swiers dat hij in oktober 2012 een exemplaar van het boekje aankocht via een antiquariaat. (De KB kocht een exemplaar op een veiling in 2016). Swiers verzamelde gegevens over Haasse voor, tijdens en na de oorlog en deed hetzelfde met de componist. Er zijn geen concrete punten die overeenkomen in beider biografieën en het is onduidelijk hoe en wanneer ze elkaar hebben ontmoet. 

Johannes den Hertog, Hella Haasse, Credo

Op grond van hun beider woonachtigheid in Amsterdam én op grond van de stijl van 'Credo' concludeert Swiers dat Haasses vroege tekst moet zijn geschreven tussen augustus 1938 en februari 1942. Hij zegt: 'Haar latere teksten, zoals we al kunnen zien in Stroomversnelling uit 1945, kennen een al veel geserreerder tekst- en taalbehandeling.' De bij uitgeverij Querido verschenen bundel Stroomversnelling geldt als het debuut van Haasse.

Algemeen Handelsblad, 24 april 1947

Toch blijkt de uitgave met het 'Credo' van nà de oorlog te zijn en wel uit 1947. Toen werd het werk van Den Hertog tweemaal uitgevoerd in Den Haag, door de Haagse branche van Toonkunst. Er was een eerste uitvoering in april 1947 en het werk werd hernomen in december 1947.

Algemeen Handelsblad, 24 april 1947

De kritiek was niet mals (hoewel het publiek zich tevreden toonde). Het Algemeen Handelsblad schreef over de tekst van Haasse:

De gezwollen taal van quasi diepzinnigheid beoogt een soort geloofsbelijdenis te suggereeren, doch wanneer men kort tevoren den mistekst in zijn sobere grootheid heeft gevolgd, dan lijken zulle holle phrasen wel dubbel arm van geest.

Ook de muziek werd te retorisch gevonden:

Den Hertog zit evenwel nog verstrikt in het romantisch sentiment der programmamuziek, ondanks het modern schrijnend coloriet, dat hij handig heeft verwerkt.

Misschien geen wonder dat Haasse zelf de tekst nooit heeft heruitgegeven. Toch voegt het iets toe aan ons begrip van de jonge Haasse - ze was nog geen dertig toen het werk in 1947 werd uitgevoerd. Ook in de jaren vijftig schreef zij nog enkele teksten voor muziekstukken (Swiers geeft een lijstje van de door hem gevonden stukken).

De tekst begint met een ode aan de 'Oermoeder, al-moeder, heilige aarde', vervolgens wordt gezegd dat de adem van God het leven aanbracht in de donkere wilde schepping ('Zijn adem blies u aan') en zijn er regels over vissen en vogels. Het 'Koor' zingt over de verwantschap tussen de oermoeder en de mens:

Hemel en aarde
dragen wij in ons.
Hemel en aarde
blijven ons vreemd.

Men zoekt naar 'eenheid', naar 'inzicht', naar 'God'. Levenslust wordt afgeschilderd als het werk van een demon en het leven wordt vergeleken met een boom - niet bijster origineel, dat is waar - maar de boom geldt als de verbinding tussen aarde en hemel, tussen het demonische en het goddelijke. Haasse zoekt een middenweg.