22. Het Kunstenaarsboek: om te lezen of om te bekijken? (6)

Voor de Collectie Koopman koop ik niet alleen gedrukte boeken, maar ook handschriften, deels omdat de collectie van oorsprong handschriften, typoscripten en brieven bevatte, maar vooral omdat het 'livre manuscrit' een belangrijke representant is geworden van het moderne kunstenaarsboek. Als drukken niet doenlijk is, kan de auteur het gedicht toch in een oplage uitschrijven. Michel Butor bijvoorbeeld heeft dat al gedaan voor tientallen uitgaven. 

Joël Leick, L'aspect des choses (2004)

Dit is ook een voorbeeld: Joël Leick, kunstenaar, die schildert, fotografeert en een dagboek bijhoudt. Dit is een van die oorspronkelijke dagboeken (L'aspect des choses : extraits, 2004).

Nu we de kwestie van kijken versus lezen onder woorden hebben gebracht, en sommige eigenaardige materialen van kunstenaarsboeken hebben gezien, althans van een paar Franse kunstenaarsboeken, zal ik nu kort ingaan op de problemen die de lezer en kijker kan ontmoeten. De voorbeelden komen uit de Collectie Koopman, maar het soort problemen zijn natuurlijk algemener.

Het eerste aandachtspunt is constructie, dat wil zeggen de sequentie van pagina's en de daarmee samenhangende onmogelijkheid alles in één keer te zien. Bij een boek komt de inhoud – en dan bedoel ik dus woorden, beeld en materie – alleen geleidelijk onder ogen van de lezer.

De samenhang tussen woorden en beeld komt langzaam tot stand, ontwikkelt zich, in het boek, dus fysiek, maar ook in de ogen van de lezer.

Dit doet zich uiteraard altijd voor bij een boek, maar bij een kunstenaarsboek gaat het er niet om de woorden van a tot z te lezen om het verhaal te begrijpen, zoals bij een roman, maar om het ontdekken van samenhangen en contrasten die misschien eerder gebaat zijn bij een heel andere sequentie. Kortom, de lezer moet niet steeds voor in het boek willen beginnen. Dat is althans bij een kunstenaarsboek niet vanzelfsprekend. De chronologie is feitelijk onbekend. 

Michel Butor, Bertand Dorny, Caractères (1993)

Hier zien we vier willekeurige pagina's uit het boek Caractères van de dichter Butor en de kunstenaar Bertrand Dorny. Eigenlijk weet ik niet waar we moeten beginnen in dit boek.

Natuurlijk, ik kan bij de titelpagina beginnen, maar waarom zou ik? 

De sequentie kan worden bepaald door het bladeren. Maar soms is het meer een kwestie van uitvouwen en dan kan een boek zich op totaal verschillende manieren presenteren of gemanipuleerd worden, zoals hier bij De grote muur (La grande muraille) van Shirley Sharoff. 

Shirley Sharoff, Lu Xun, La grande muraille (1991)

Dit lijkt wellicht een leporello, en zo schijnt het boek daadwerkelijk te zijn geconstrueerd, - de vellen zijn aan elkaar gelijmd, maar vervolgens als een spiraal gevouwen. En de kunstenaar noemde deze vouwwijze de 'forme en escargot', ofwel de vorm van een slakkenhuis. Je kunt het boek op verschillende manieren uitvouwen en opstellen: als een fort, als een slang, als een steen, wat je wilt.

Shirley Sharoff, Lu Xun, La grande muraille (1991)

[Wordt vervolgd.]